vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، خانواده‌اي كه قرآن طراحي مي‌كند، مكتب و معبدي است كه اعضاي آن مدارج بندگي را طي مي‌كنند و به حيات طيبه راه مي‌يابند.

افراد در خانواده، علاوه بر تأمين حقوق دنيوي خود نظير امنيت، آرامش، تغذيه، بهداشت مناسب، تحصيل علوم و... حقوق معنوي خود را نيز جستجو مي‌كنند. زن و مرد موظف به ايجاد زمينه مقتضي و رفع موانع براي دستيابي يكديگر به اين حقوق مي‌باشند.

شالوده هر جامعه خانواده است. خانواده محل رشد، حرکت و تعالي است. ازدواج مرحله مهم و آغازين تشکيل خانواده است. با ازدواج پيمان زناشوئي محکم ترين قرارداد اجتماعي به وجود مي آيد که مي توان آن را ناشي از دوستي و رحمت متقابل بين زن و شوهر دانست که قرآن کريم در سوره روم آيه21 به آن اشاره دارد و اين پيمان را محکم ترين پيمان ها براي شکل گيري نهاد خانواده مي داند (سوره نساء، آیه4).

خانواده، کانون آرامش

قرآن کریم رابطه زن و شوهری و تشکیل خانواده را مایه سکون و آرامش زن و مرد می داند و این آرامش را از آیات و نشانه های عظمت و قدرت خداوند می داند بدین معنا که زن و مردی که هیچ گونه تعلق عاطفی و روحی به یکدیگر ندارند با پیمان ازدواج و تشکیل خانواده، با یکدیگر پیوند یافته و در پرتو ایجاد تعلق روحی، آرامش بخش یکدیگر می شوند. «ومن ءایتِهِ اَن خَلَقَ لَکُم مِن اَنفُسِکُم اَزوجًا لِتَسکُنوا اِلَیها و جَعَلَ بَینَکُم مَوَدَّهَّ وَ رَحمَهًّ اِنَّ فی ذلِکَ لَایتٍ لِقَومٍ یَتَفَکَّرون» (سوره روم، آيه21).

خانواده، زمینه ساز سعادت اخروی

هنگامی که تشکیل خانواده عاملی برای ارتقاء معنوی و عاطفی اعضای خود باشد و آنان را از انحراف باز دارد، سعادت اخروی و نعمت های جاودان الهی نیز در انتظار آنان خواهد بود. قرآن کریم در مواضع متعددی از آیات خود، پیوندهای خانوادگی را زمینه ساز ورود به بهشت معرفی می کند، که از جمله آیه بیست و سوم سوره رعد که در آن چنین آمده است: «جنات عَدنٍ یَدخلونها و مَن صَلَحَ مِن آبائهم و أزواجهم و ذّریاتِهِم»؛ باغ های جاویدان بهشتی که وارد آن می شوند و همچنین پدارن و همسران و فرزندان صالح آنها.

این آیه بیانگر بشارتی است که به اهل بهشت داده می شود و آنان را با ملحق ساختن پدارن، مادران، همسران، فرزندان و دیگر خویشان صالح و با تقوایشان، خشنود می سازد. طبیعی است که چنین سرنوشتی ناشی از پیوندهای پاک و نورانی خانوادگی آنان در دنیا بوده است (طباطبائی، 1363، ج11: 346).

خانواده، تأمین کننده امنیت

قرآن مانند دیگر مسائل اجتماعی قبل از هر چیز به مسئله امنیت و ثبات در خانواده توجه نموده و سپس به امور دیگر پرداخته است. برای داشتن جامعه و خانوادهای موفق قبل از هر چیز نیازمند امنیت و ثبات هستیم.

«هوَ الذی خلقکم من نفسٍ واحدهٍ و جعل منها زوجها لیَسکنَ الیها» (سوره اعراف، آيه189)؛ اوست آن کس که شما را از نفس واحدی آفرید، و جفت وی را از آن نفس پدید آورد تا بدان آرام گیرد. یعنی امنیت و ثبات در خانواده را عامل اصلی تحکیم خانواده دانسته و سلامت روحی، آرامش روانی، نبود اضطراب در بین اعضای خانواده به خصوص کودکان را نتیجه این امنیت دانسته است که با نقش آفرینی زن و شوهر و داشتن احساس مشترک، همبستگی، همدلی، تفاهم و حس اعتماد بین آنها به وجود می آید. کودکی که در چنین شرایطی رشد کند، دارای شخصیتی سالم و متعادل خواهد بود و مسلماً نقش خانواده در ایجاد چنین شخصیتی چشم گیرتر از سایر محیط های اجتماعی است.

شاخص های سبک زندگی اسلامی که زمینه ساز ایجاد حیات طیبه می باشند و اعمال صالحی که قرآن کریم بسیار بدان سفارش نموده می باشند. در اینجا شاخص ها را از پنج بعد مورد بررسی قرار می دهیم:

شاخص‌های دینی و اعتقادی / خداباوری و خدامحوری

شیرازه و شالوده نظام اجتماعی اسلام، که همه چیز در پرتو آن ارزش و اعتبار می یابد، خدا باوری و خدامحوری است. تار و پود حیات طیّبه دینی را همین اصل می سازد و با این ویژگی می توان نظام اسلامی را از دیگر نظام های موجود و حاکم در جهان باز شناخت.

به همان نسبت که در این عالم ذره ای از علم و دانش خدا پنهان نیست: «وما یعزب عن ربک من مثقال ذرة فی الأرض ولا فی السماء» (سوره یونس، آیه61).

گفتار و کردار آدمی نیز از حوزه علم و آگاهی خداوند بیرون نیست و گفتارها و کردارهای انسانها در پرونده اعمال ثبت می شود: «… ما لهذا الکتاب لایغادر صغیرة ولاکبیرة الا احصاها» (سوره کهف، آیه49).

محور حرکت های فردی و اجتماعی مسلمانان را این باور تشکیل می دهد و بر این اساس روابط اجتماعی، معاشرتها، داد و ستدها، رفت و آمدها، گفتمانها و داوریها شکل می گیرد و نمود پیدا می کند. در چنین فضایی است که حیات طیبه خود را نشان می دهد و جامعه ای که بر پایه سبک زندگی اسلامی است، ایجاد می شود.

توکل به خدا

توكّل پيوندگاه با حيات حق تعالى و تكيه گاه حيات طيّبه است. «إِنِّی تَوَكَّلْتُ عَلَى اللّهِ رَبِّی وَ رَبِّكُم مَا مِن دَآبَّة إِلاَّ هُوَ آخِذٌ بِنَاصِيَتِهَا» (سوره هود، آيه56)؛ بى ترديد، توكّل مى كنم بر خداوند يكتا كه مالك و مدبّر من و مالك و مدبّر شماست و هيچ جنبنده اى نيست، مگر اينكه او زمامش را برگرفته است.

خانواده ها در طول زندگي، با مشکلات متعددي روبرو مي شوند که برخي اقتصادي اند، مانند درآمد کم، ورشکستگي يا دزديده شدن اموال و بيکاري، برخي به سلامت اعضا مربوط مي شوند، مانند بيماري، معلوليت و مرگ، و برخي به روابط و مشکلات باز مي گردد. در چنين شرايطي توکل بر خدا، به تقويت اراده اعضاي خانواده و کوشش بيشتر آنها کمک مي کند.

دعوت اعضای خانواده به عبادت

از دیگر شاخص های سبک زندگی در خانواده؛ عبادت و دعوت اعضای خانواده به آن است. در آيات قرآني نيز توجه به اين امر به وضوح مشخص است و چنانچه در آیه 132 سوره طه آمده است «وامر اهلك بالصلوة و اصطبر عليها لاتسئلك رزقاً» و كسان خود را به نماز فرمان ده و خود بر ايشان شكيبا باش ما از تو جوياي روزي نيستيم.

لقمان حكيم به فرزندش مي گويد: «يا بنی اقم الصلوة و امر بالمعروف و انه عن المنكر و اصبر علی ما اصابك ان ذلك من عزم الامور» (سوره لقمان، آیه 17)؛ نماز را به پا دار، مردم را به كارهاي نيك دعوت نما آنان را از كارهاي بد باز دار و در برابر مصائب شكيبا و بردبار باش. اينها از كارهاي بزرگ و شايسته است.

شاخص‌های اجتماعی / مشورت و هم اندیشی

مشورت استفاده از فکر دیگران است و باعث راهنمایی انسان در امور زندگی می شود از طرفی مشورت با خانواده در امور مرتبط و لازم خود باعث ایجاد علاقه، احترام به افکار دیگران و همچنین تقویت ارتباط خانواده و لطافت روح حاکم بر خانه و خانواده می گردد.

در آيه 6 سوره طلاق توصيه شده است که امور خانواده از جمله مسائل فرزندان، با مشاوره شايسته انجام گيرد: «(درباره فرزندان، کار را) با مشاوره شايسته انجام دهيد». میوه و ثمره امر مشورت میان زن و شوهر در خانه تحکیم روابط و نظام خانواده است.

امر به معروف و نهی از منکر

درباره امر به معروف و نهی از منکر در خانواده، قرآن کریم می فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ نَاراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَةُ...» (سوره تحریم، آيه6)؛ ای کسانی که ایمان آورده اید؛ خود و خانواده خود را از آتشی که هیزم آن انسان ها و سنگ ها است، نگه دارید.

حسن معاشرت

زيربناي خانواده و هيئت سازنده آن، حسن معاشرت است. اگر شرايط زندگي از هر جهت دلخواه باشد اما حسن معاشرت در آن نباشد، گويي شالوده و اساس زندگي روي آب بنا شده که با چشم بر هم زدني خراب مي شود. اساس حسن معاشرت، شناخت مقام و منزلت و حقوق يکديگر است.

زن بايد بداند که حقوق حقه مرد، چيست و مقام و منزلت او کدام است و مرد هم بايد از حقوق و مقام و منزلت زن آگاه باشد و هر يک بايد خود را موظف به اداي حق ديگري بدانند (کمالي دزفولی، 1369: 130). قرآن در اين باره مي فرمايد:

«وَ عاشِرُوهنّ بِالمعروفِ فإن کَرهتُموهنّ فعسی أن تَکرَهُوا شيئاً و يجعل الله فيه خيراً کثيراً» (سوره نساء، آيه19)؛ و با آنان به طور شايسته رفتار کنيد و اگر از آنها کراهت داشتيد، چه بسا چيزي خوشايند شما نباشد و خدا خير فراواني در آن قرار مي دهد.

شاخص‌های اخلاقی / محبت

از ديد اسلام اساس زندگي خانوادگي بر محبت است. خداوند در قرآن مي‌فرمايد: «وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً» (سوره روم، آيه 21)؛ يكي از نشانه‌هاي خداوند اين است كه براي شما از جنس خودتان همسراني آفريد تا در كنارشان بياراميد و ميان شما و همسرانتان موّدت و رحمت برقرار ساخت.

محبت در آرامش زندگی تأثیر بسزایی دارد و قرآن به آن اهمیت فراوانی داده است، تا آنجا که محبت مردم نسبت به شخصی را نوعی پاداش دنیوی به اهل ایمان و صالحان می داند.

رعایت حیا و عفت و پوشش مناسب

قرآن یکی از ویژگی های انسان مؤمن را عفت می داند، این ویژگی موجب استحکام خانواده می شود؛ «والذینَ هم لفروجهم حافظون» (سوره مؤمنون، آيه 5)؛ و کسانی که پاکدام هستند.

قرآن به زنان مؤمن مى‌فرماید: «حجاب خود را، حتى در مورد زینت ها، حفظ كنند، و مقنعه خود را بر سینه خود افكنند [تا گردن و سینه با آن پوشانده شود]». در آیه 20 سوره مؤمنون مى‌فرماید: «او [خداوند] از خیانت چشم ها آگاه است و از آنچه در سینه‌ها پنهان است خبر دارد. این نگاه كردن به نامحرم ممنوع شده است».

حفظ و نگهدارى اسرار خانوادگى از ديگران

قرآن همگان به خصوص اعضای خانواده را به حفظ اسرار سفارش می کند. چنانچه در آیات 3 و 4 سوره تحريم می‌فرماید: «وَإِذْ أَسَرَّ النَّبِیُّ إِلَى بَعْضِ أَزْوَاجِهِ حَدِيثًا فَلَمَّا نَبَّأَتْ بِهِ وَأَظْهَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ عَرَّفَ بَعْضَهُ وَأَعْرَضَ عَن بَعْضٍ فَلَمَّا نَبَّأَهَا بِهِ قَالَتْ مَنْ أَنبَأَكَ هَذَا قَالَ نَبَّأَنِیَ الْعَلِيمُ الْخَبِيرُ * إِن تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا وَإِن تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلَائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ».

به خاطر بياوريد هنگامي را كه پيامبر يكي از رازهاي خود را به بعضي از همسرانش گفت، ولي هنگامي كه وي آن را افشا كرد و خداوند پيامبرش را از آن آگاه ساخت قسمتي از آن را براي او بازگو كرد و از قسمت ديگر خودداري نمود هنگامي كه پيامبر همسرش را از آن خبر داد گفت چه كسي تو را از اين راز آگاه ساخته؟ فرمود خداي عالم و آگاه مرا آگاه ساخت! اگر از كار خود توبه كنيد (به نفع شما است) زيرا دل هاي‌تان از حق منحرف گشته و اگر بر ضد او دست به دست هم دهيد (كاري از پيش نخواهيد برد) زيرا خداوند ياور او است، و همچنين جبرئيل و مؤ منان صالح، و فرشتگان بعد از آنها پشتيبان او هستند.

صبر

براى حضور در عالم «عنداللّه» و تحقق حيات طيّبه، بايد عوامل درونى وابستگى به حيات دنيا را از بين برد و لازمه اين توفيق، صبر و استقامت بر عهد عبوديت است كه موجب آزاد شدن دل از قيد و بند دنيا مى گردد و پيش از فرا رسيدن مرگ طبيعى، شهادت معنوى و حيات طيّبه نصيب بنده بردبار و مجاهد فى سبيل اللّه مى گردد.

«مَا عِندَكُمْ يَنفَدُ وَ مَا عِندَاللّهِ بَاق وَلَنَجْزِيَنَّ الَّذِينَ صَبَرُواْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ» (سوره نحل، آيه96)؛ آنچه نزد شماست نابود مى شود و آنچه نزد خداست پايدار مى ماند و بدون شك، كسانى كه صبر ورزيدند به نيكوتر از عمل شان پاداش مى دهيم.

صبر و شکیبایی در برابر ناملایمات زندگی، خانواده را از گزند آسیب ها مصون داشته، آنها را به سوی هدفی برتر که رسیدن به سعادت و کمال است، رهنمون می نماید.

احترام به اعضای خانواده

قرآن کریم پس از فرمان به پرستش خداوند و نهی از شرک ورزیدن، به احسان و نیکی کردن به پدر و مادر فرمان می‏دهد: «وَاعْبدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکوُا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ اِحْساناً» (سوره نساء، آیه 36)؛ خدا را بپرستید و به او شرک نورزید و به پدر و مادر خود احسان کنید.

در کنار سفارشات بسیار به فرزندان برای احترام و احسان به والدین، از طرف دیگر احترام به فرزندان و انتخاب نام نیکو، عدالت بین آنها، محبت به آنها و .... نیز در آیات و روایات سفارشاتی آمده است.

کنترل خشم

كنترل خشم كه همان حلم و بردبارى است، در آيات وحى بسيار توصيه شده است و مخاطبان قرآن به خويشتندارى و نيكورفتارى با ديگران فرا خوانده شده ‏اند: «وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ» (سوره آل عمران، آيه 134)؛ و خشم خود را فرو مى‏برند و از خطاى مردم در مى‏گذرند و خدا نيكوكاران را دوست دارد. بسیاری از آسیب هایی که منجر به فروپاشی نظام خانواده می شود، در نتیجه خشم است که اگر مدیریت شود، خانواده را در مسیر حیات طیبه قرار می دهد.

نصیحت کردن و اندرز دادن

خیرخواهی در گفتار و وعظ و اندرز به اشخاصی که به طریقی در گمراهی به‌سر می‌برند مورد توجه قرآن قرار گرفته‌ است. این امر هم درخصوص همسر نافرمان به کار رفته که به شوهران فرمان می‌دهد آنها را موعظه کنند (سوره نساء، آيه 34)، و هم در خصوص برخورد با تمام مردم که فرمان به دعوت مردم با برهان و اندرز نیکو به راه پروردگار می‌دهد (سوره نحل، آيه 125، سوره نساء، آيه 63).

یادآوری پیامدهای رفتار به فرزندان و از غفلت درآوردن آنها، راه مناسبی برای باز دارندگی است، البته به شرط آنکه با ملایمت انجام شود، در خفا و دور از چشم دیگران باشد و در تذکر دادن افراط صورت نگیرد تا شائبةهمداخله در امور فرزند پیش نیاید.

نجابت خانوادگی

یکی از بسترهای موفقیت، نسب پاک و طهارت باطنی خانواده است که آثار آن را می توان در فرزندان و رفتار آنان مشاهده کرد. قرآن کریم می فرماید: «وَ الْبَلَدُ الطَّیِّبُ یَخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَ الَّذِی خَبُثَ لاَ یَخْرُجُ إِلاَّ نَکِداً» (سوره اعراف، آيه58)؛ سرزمین پاکیزه گیاهش به فرمان پروردگار می روید، اما از سرزمین بدطینت و شوره زار جز گیاه ناچیز و بی ارزش چیزی نمی روید.

پیامبر گرامی اسلام در خصوص انتخاب همسر فرمودند: «از گیاه سبزی که بر زباله ها روییده است، بپرهیزید». سئوال شد: «ای رسول خدا، مقصود از گیاه سبزی که بر زباله روییده است، چیست»؟ حضرت فرمودند: «زن زیبایی که در خانواده ای ناشایسته رشد کرده باشد.» «ایاکم و خضراء الدّمن. فقیل: یا رسول الله، و ما خضراء الدّمن؟ فقال: المراه الحسناه فی منبت السوء» (مفید، 1410ق: 512).

برای دیدن اصل مقاله اینجا را کلیک کنید./204/422/ح